Cybercrime ? rreziku i krimit kompjuterik

Asete t? paprek?shme, t? paraqitura n? formate t? dh?nash, si depozitat e parave, apo or?t e pun?s, jan? sh?njestrat m? t? k?rkuara p?r mashtrimet kompiuterike. Bizneset moderne po transferojn? dh?nien kesh t? parave me depozitat e transaktuara n?p?rmjet sistemeve kompiuterike, duke krijuar nj? terren t? p?rshtatsh?m p?r mashtrimet kompiuterike. Komuniteti i krimit t? organizuar ka n? sh?njest?r t? tij informacionet mbi kartat e kreditit, ashtu si dhe informacione personale financiare t? klient?ve.

Drit?ro Braho

Zhvillimi, rritja dhe p?rdorimi i teknologjive t? komunikimit dhe informacionit, (TKI) ?sht? shoq?ruar gjithmon? me nj? rritje t? ndjeshme t? aktiviteteve kriminale. Interneti gjithnj? e m? shum? po p?rdoret si mjet n? duart e krimit t? organizuar dhe terrorizmit. Krimi kompiuterik tashm? ?sht? nj? form? e dukshme e krimit nd?rkomb?tar, influencuar nga nj? evolucion bot?ror i TKI-ve.

N? dallim nga krimet e tjera t? njohura, krimet kompiuterike dallojn? pasi ato jan? t? lehta p?r t?u m?suar se si t? p?rdoren, k?rkojn? fare pak burime por nga veprimi i t? cilave shkaktohen d?me t? r?nda dhe t? m?dha, mund t? kryhen n? nj? juridiksion t? caktuar pa q?n? aty fizikisht, dhe ajo q? ?sht? me e spikatur, shpesh, paligjshm?ria e tyre ?sht? jo dhe aq e kuptueshme.
N?n k?t? k?ndv?shtrim, format e reja n? fush?n e krimit kompiuterik jan? nj? sfid? e vazhdueshme ndaj ligjv?n?seve, agjensive t? zbatimit t? ligjit dhe organizmave nd?rkomb?tar?. Jan? t? nevojsh?m instrumente mbi barrierat shtet?rore, si dhe t? instrumente t? brend?sh?m, t? cilat t? mbikqyrin TKI nga rreziku i aktiviteteve kriminale.

Lindja e Krimit n? hapsir?n kompiuterike.

Termi ?Hapsira kompiuterike? - cybercpace, s? shumti n?nkupton marr?dh?nien nd?rmjet nj? dukurie t? shprehur ( online ? linj? e ?astit) dhe vendndodhjes fizike. Krijimi i rrjeteve kompiuterike bot?rore po zbeh lidhjet nd?rmjet vendndodhjeve gjeografike, duke v?shtir?suar n? rritje, ndikimin e mekanizmave t? kontrollit qeveritar dhe nd?rkomb?tar, masat rregullatore n? raportet lokale dhe ato nd?rkomb?tare.
T? ndodhur para k?tyre problemeve, shum? vende orvaten t? caktojn? kufijt? e tyre p?rmes mekanizmave filtrues dhe ndertimit t? pengesave elektronike. Vende t? t? tjer? kan? shpallur, me t? shpejt?, t? drejt?n p?r t? rregulluar t? gjitha rrug?t e komunikimit online, sa nj? gj? e till? mund t? duket si nj? impakt kund?r qytetar?ve. Aktualisht, n? Shqip?ri, ka nj? munges? serioze t? korniz?s ligjore mbi k?to lloj krimesh.

Kuptimi i konceptit t? Cybercrime ? krimit kompiuterik.

P?rgjithsisht, kompiuterat n? krime mund t? sh?rbejn? si objekte, subjekte, dhe mjete.
Jan? objekte t? krimeve kur ato sabotohen ose vidhen. N? shum? raste, kompiuterat jan? goditur, djegur, jan? nxjerr? jasht? p?rdorimit me instrumente t? caktuar. D?met, n? k?si raste, mund t? jen? nd?rkomb?tare dhe t? r?nda, si psh d?mtimi i q?llimsh?m i nj? infrastrukture financiare ose, padashur, si n? rastin e nj? ?ifti n? nj? marr?dh?nie seksuale, ulur mbi kompiuter duke shkat?rruar informacionin q? ndodhet n? t?, ose e duke e b?r? at? t? padisponuesh?m.
Jan? n? rolin e subjekteve kur ato jan? mjediset n? t? cilat zbatimet teknologjike kryejn? krime. N? k?t? kategori p?rfshihen psh., sulmet me viruse kompiuterike. Kur ndodhin krime kompiuterike, kompiuterat mund t? jen? dhe subjekt i sulmeve.
Roli i tret? i kompiuterave n? krime ?sht? p?rdorimi i tyre si mjet p?r t? prodhuar informacion t? rrem? apo q? planifikojn? dhe kontrollojn? krime t? cilat mund t? kryhen n? nj? ardhme.
Sipas disa p?rcaktimeve nd?rkomb?tare, termi krim kompiuterik, ?sht? i ndar? n? dy kategori :
a. n? nj? kuptim t? ngusht?, me krim kompiuterik do t? kuptohet ?do sjellje e kryer n?p?rmjet veprimeve elektronike t? cilat drejtohen ndaj siguris? s? sistemeve kompiuterike dhe t? dh?nave t? p?rpunuara prej tyre;
b. n? nj? kuptim m? t? gj?r?, me krim kompiuterik do t? kuptohet ?do sjellje e paligj?shme e kryer nga m?nyra apo n?p?rmjet nj? kompiuteri apo system kompiuterik, p?rfshir? krime t? tilla si p?rpunimi i paligj?sh?m, ofrimi apo shp?rndarja e informacionit nga nj? kompiuter apo rrjet, p?r t? abuzuar dhe t?rhequr vem?ndjen me forma t? tilla si ato p?r p?rkrahje t? grupeve p.sh terroriste, neonaziste, pronografia dhe pedofilia. K?tu do t? p?rfshihen edhe llojet e krimeve t? mashtrimeve, duke shkelur sigurin? e rrjeteve si, bixhozi i paligjsh?m, skemat piramidale, mashtrimi me karta krediti dhe lloje t? tjera t? aktiviteteve t? paligj?shme.
N? cybercrime, komponenti ?cyber?, zakonisht i referohet p?r t? kualifikuar shkeljet e reja t? mund?suara nga teknologjia e informacionit apo nd?rveprimi t? hapsir?s kompiuterike, n? shum? aktivitete tradicionale.
Krimet tradicionale dhe krimet kompiuterike.
N? dallim nga krimet tradicionale, krimi kompiuterik ?sht? nj? krim global. K?to lloj krimesh, kryhen p?rmes hap?sirave dhe rrjeteve kompiuterike dhe nuk ndalojn? n? kufijt? konvencionale shtet?ror?. Ato mund t? parapregatiten nga kudo dhe kund?r nj? p?rdoruesi kompiuteri n? nj? vend ?fardo t? globit.
P?rve? rritjes s? shkall?s s? aktivitetit kriminal n? shkeljet me natyr? t? krimeve kompiuterike, ka nj? tendenc? p?r t?iu shmangur kategorive tradiconale t? shkeljeve. Kur nj? pjes? e kategorive konsiston n? p?rdorimin e teknologjive t? informacionit p?r t? kryer nj? krim tradicional, krimi kompiuterik mund t? manifestoj? veten si nj? varietet i ri i aktivitetit, i cili nuk mund t? ndiqet duke iu referuar kategoritve tradicionale t? shkeljeve.
Rasti ?Virusi i Dashuris? ? e ka v?rtetuar k?t?. Ekspert?t shum? shpejt zbuluan virusin q? vinte nga Filipinet. Duke p?rdorur informacionin e marr? prej nj? Sh?rbimi Shp?rndar?s - (service provider) t? internetit, hetuesit e Agjensis? Komb?tare t? Hetimit n? Filipine dhe ata t? FBI-s?, identifikuan personat e dyshuar p?r shp?rndarjen e virusit. Megjithat?, pati disa probleme lidhur me hetimin, p?r shkak t? munges?s s? ligjeve specifike, k?shtu q? krijimi dhe p?rhapja e nj? virusi nuk ishte nj? krim. N? k?t? rast, hetuesit nuk kishin koh?n dhe mund?sit? e duhura p?r t? hetuar, gjetur prova dhe d?nuar autorin.
Pap?rshtatshm?ria e ligjeve aktuale apo mungesa e tyre, p?r t? vepruar mbi format e reja t? aktiviteteve antishoq?rore, si krimet kompiuterike, si dhe mang?sit? e ligjeve ekzistuese penale n? k?t? drejtim, krijojn? nj? sfid? permanente p?r t? gjith? ligj?ven?sit e bot?s.
Nga ana tjet?r, shkel?sit kan? aft?sin? p?r t? shfyt?zuar boshll?qet e ligjeve t? vendeve t? tyre, por edhe t? tjera, p?r t? viktimizuar qytetar?t, duke mbetur k?shtu pa u nd?shkuar. N? k?t? kuptim, krimi kompiuterik ?sht? nj? krim global.